اثر نظام‌های خاک‌ورزی بر غلظت عناصر غذایی، صفات ریشه و عملکرد علوفه در بقولات علوفه‌ای

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• نیلوفر براتی ¹
• مسعود رفیعی ²
• مرجان دیانت ¹
• محمدرضا اردکانی ³
• وریا ویسانی ¹

¹ گروه علوم باغبانی و زراعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

² بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، خرم‌آباد، ایران

³ گروه زراعت، دانشکده زراعت، دانشگاه آزاد اسلامی کرج، ایران

10.22067/jcesc.2025.94086.1408

چکیده

در سال‌های اخیر، خاک‌ورزی حفاظتی به‌دلیل توانایی در افزایش نفوذ آب در مناطق خشک و نیمه‌خشک، جایگزین روش‌های مرسوم شده است. این روش‌ها به حداکثر رساندن تولید محصول کمک می‌کنند. همچنین، حبوبات به‌عنوان یک منبع غنی و ارزان پروتئین، نقش حیاتی در تغذیه کشورهای در حال توسعه دارند. این گیاهان با ارزش، به‌ویژه در سیستم‌های کشاورزی کم‌نهاده و در تناوب زراعی مناطق خشک، از اهمیت بالایی برخوردارند و به امنیت غذایی این مناطق کمک می‌کنند. بنابراین به‌منظور ارزیابی اثر نظام‌های خاک‌ورزی بر غلظت عناصر غذایی، صفات ریشه و عملکرد علوفه در بقولات علوفه‌ای، آزمایشی به‌طورت اسپلیت‌پلات با قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار در شهر خرم‌آباد، در دو سال زراعی 1402-1401 و 1403-1402 در آبان ماه اجرا شد. آب موردنیاز گیاهان از بارندگی نرمال در طول فصل رشد تأمین شد و هیچ‌گونه آبیاری صورت نگرفت. عامل اصلی خاک‌ورزی (مرسوم، کم خاک‌ورزی و بدون خاک‌ورزی) و عامل فرعی بقولات علوفه‌ای (باقلا توده بروجرد، ماشک رقم لامعی، خلر، باقلا رقم برکت و فیض) بود. خاک‌ورزی مرسوم شامل شخم با گاوآهن برگردان‌دار و سپس دیسک، کم‌خاک‌ورزی شامل چیزل‌پکر یا خاک‌ورز مرکب غلطک لوله‌ای دندانه‌‌دار و بی‌خاک‌ورزی فاقد هر گونه عملیات خاک‌ورزی بود. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر اصلی سیستم خاک‌ورزی و بقولات علوفه‌ای بر همه‌ی صفات اندازه‌گیری شده و اثر متقابل خاک‌ورزی × بقولات علوفه‌ای بر عملکرد علوفه، طول ریشه، حجم ریشه ، غلظت عناصر مس، روی و فسفر در اندام‌های هوایی معنی‌دار بودند. براساس نتایج اثر متقابل خاک‌ورزی × بقولات علوفه‌ای، بیشترین میزان وزن خشک علوفه (9/2820 کیلوگرم در هکتار) و عنصر مس (50.17 پی‌پی‌ام) در خاک‌ورزی مرسوم و گیاه ماشک مشاهده شد. بیشترین عملکرد تر علوفه (10671.54 و 10581.19 کیلوگرم در هکتار)، طول ریشه (33.89 و 33.39 سانتی‌متر) و غلظت عنصر فسفر (0.85 و 0.84 درصد) از خاک‌ورزی مرسوم و کم‌خاک‌ورزی و گیاه ماشک به دست آمد. همچنین  کم‌خاک‌ورزی و کشت گیاه ماشک از  بیشترین غلظت عنصر روی (50.69 پی‌پی‌ام) و حجم ریشه (11.74 سانتی‌متر مکعب) برخوردار بودند. خاک‌ورزی مرسوم نسبت به بدون خاک‌ورزی، 32 درصد قطر ریشه، 26 درصد وزن تر علوفه، 21 درصد وزن خشک، 27 درصد پتاسیم، 6 درصد آهن، 8 درصد منگنز و 22 درصد تنفس خاک را افزایش داد. به‌طور کلی، این تحقیق بر اهمیت انتخاب سیستم خاک‌ورزی مناسب و نوع بذر در راستای بهینه‌سازی تولید علوفه و بهبود کیفیت آن تاکید دارد و نشان می‌دهد که ماشک در شرایط این آزمایش، عملکرد خوبی داشته است. همچنین روش‌های خاک‌ورزی مرسوم و کم‌خاک‌ورزی به‌دلیل تغییراتی که در شرایط فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک ایجاد می‌کنند، تأثیر قابل توجهی بر عملکرد، صفات ریشه و غلظت عناصر غذایی در منطقه خرم‌آباد دارند.

کلیدواژه‌ها

• حجم ریشه
• طول ریشه
• فسفر
• منگنز و نیتروژن

موضوعات

• عملکرد گیاهان زراعی

---

Authors retain the copyright. This is an open access article distributed under Creative Commons Attribution 4.0 International License (CC BY 4.0)